Paweł Górka
Katedra Żywienia Zwierząt i Paszoznawstwa Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie

W pierwszej części artykułu poświęconego ograniczeniom upadków cieląt ras mlecznych pisaliśmy o ogromnym znaczeniu postępowaniu z młodymi zwierzętami zaraz po urodzeniu, a także o roli siary w pierwszych godzinach życia cieląt. W drugiej części artykułu omawiamy kolejne, równie ważne czynniki, które decydują o zdrowotności, a co za tym idzie rentowności stada.

Okres żywienia mlekiem lub preparatem mlekozastępczym
Chociaż odpowiednie odpajanie cieląt siarą w największym stopniu decyduje o ilości upadków cieląt w gospodarstwie, to równie ważne jest ich prawidłowe żywienie w późniejszych okresach odchowu. Szczególnie istotne jest wdrożenie odpowiedniego schematu odpajania cieląt mlekiem lub preparatem mlekozastępczym oraz jego skrupulatne przestrzeganie. Przede wszystkim ma ono duży wpływ na ilość przypadków biegunek u cieląt, najczęstszej przyczyny ich upadków.

Po pierwsze: jakość i czystość
W pierwszej kolejności o efektach odchowu cieląt po zakończeniu tzw. okresu siarowego decyduje jakość i czystość skarmianych pasz, szczególnie pasz płynnych, tj. mleka lub preparatu mlekozastępczego. Problem zakażenia pasz płynnych chorobotwórczymi mikroorganizmami w dużym stopniu eliminuje stosowanie preparatów mlekozastępczych, co jest również uzasadnione ze względu na mniejszy koszt ich zakupu. Obecne technologie produkcji preparatów mlekozastępczych praktycznie wykluczają możliwość ich zakażenia bakteriami, wirusami czy też innymi mikroorganizmami chorobotwórczymi mogącymi być przyczyną biegunek oraz innych chorób u cieląt.

Jeżeli jednak cielęta odpaja się mlekiem pełnym, należy zwrócić uwagę na sposób jego przechowywania. W przypadku, gdy nie może być ono skarmione bezpośrednio po zdojeniu od krów, należy je zakonserwować. Najczęściej stosowanym, a jednocześnie bardzo skutecznym sposobem zapobiegającym namnożeniu się w mleku potencjalnie chorobotwórczych dla cielęcia bakterii, jest jego szybkie schłodzenie do temperatury 4^oC. Warto także pamiętać, że równie łatwo psującą się paszą jest siara. Ilość bakterii w siarze pozostawionej w temperaturze pokojowej może nawet podwajać się z każdą godziną. Stąd też, jeśli siara jest źle przechowywana, może być jedną z przyczyn upadków cieląt. Gdy nie można jej skarmić bezpośrednio po zdojeniu, należy ją jak najszybciej schłodzić do 4^oC przez umieszczenie w łaźni z zimną wodą, a następnie umieścić w lodówce lub zamrozić.

Po drugie: odpowiednia temperatura
Z drugiej strony, należy pamiętać, by skarmiane mleko lub preparat mlekozastępczy, a także siara, miały odpowiednią temperaturę, tj. 37-40^oC. Skarmianie zimnych pasz płynnych nie sprzyja optymalnemu przebiegowi procesów trawiennych w przewodzie pokarmowym cieląt, co może predysponować je do występowania biegunek. Ponadto, o ile jest to możliwe, najlepiej by mleko lub pójło preparatu mlekozastępczego było skarmiane z wiadra lub butelki ze smoczkiem.

Duże znaczenie dla efektów odchowu cieląt ma także zachowanie stałych godzin skarmiania pasz płynnych oraz stałego stosunku rozcieńczenia proszku preparatu z wodą, które powinno być wykonane wg zalecenia producenta. Niespodziewana dla zwierząt zmiana godziny karmienia lub koncentracji składników pokarmowych w pójle preparatu może być również przyczyną zaburzenia funkcji ich przewodu pokarmowego, a w efekcie zwiększenia ilości biegunek i upadków cieląt.

Po trzecie: skład
Oczywiście, decydując się na żywienie cieląt preparatem mlekozastępczym warto bacznie przyjrzeć się jego składowi. Ważne jest, by w skład preparatu przeznaczonego dla najmłodszych cieląt, tj. do ukończenia 3tygodnia życia, wchodziły prawie wyłącznie produkty pochodzenia mlecznego. Preparaty zawierające komponenty roślinne, jak np. koncentrat białka sojowego, powinny być podawane wyłącznie starszym cielętom. Preparat mlekozastępczy powinien zawierać minimum 20 – 22% oraz od 15 do 20% tłuszczu.

Po czwarte: skrócić czas skarmiania paszami płynnymi
Odpajanie cieląt paszami płynnymi jest najbardziej czasochłonną procedurą. Stąd też uzasadnionym jest takie postępowanie, które pozwoliłoby na szybkie zaprzestanie ich skarmiania. Obecnie w kraju propagowanych jest szereg systemów odchowu, które mają zapewnić odchów zdrowych i dobrze rosnących cieląt, a jednocześnie umożliwić ich odsadzenie od pasz płynnych nawet w 45 – 50 dniu życia. Warto zastanowić się nad wyborem jednego z nich. Postępowanie takie jest bowiem uzasadnione nie tylko ekonomicznie.

W systemach odchowu kładących nacisk na szybkie zaprzestanie skarmiania pasz płynnych, dąży się do jak największego pobrania pasz stałych przez cielęta, szczególnie pełnoporcjowej mieszanki treściwej typu starter. Postępowanie takie przyspiesza rozwój przewodu pokarmowego zwierząt, zwłaszcza żwacza, co czyni go mniej podatnym na zaburzenia funkcjonowania, a więc mniej podatnym na biegunki. Ponadto, dla zachęcenia cieląt do pobierania paszy starterowej, zaleca się skarmianie ograniczonych dawek pasz płynnych (4 – 5 litrów/dzień), co również zmniejsza ilość biegunek.

Zbyt częste upadki cieląt z powodu biegunek? Upewnij się czy:
• Cielęta otrzymują odpowiednią ilość siary w pierwszych godzinach życia
• Siara i mleko nie są zepsute
• Skład preparatu mlekozastępczego jest dostosowany do wieku cieląt
• Pójło preparatu mlekozastępczego jest zawsze tak samo przygotowywane (zawsze utrzymywany jest ten sam stosunek proszku do wody)
• Skarmiane pasze płynne mają odpowiednią temperaturę
• Mleko lub preparat mlekozastępczy są podawane zawsze o tej samej porze dnia
• Cielęta mają stały dostęp do czystej i świeżej wody oraz paszy starterowej
• Dokładnie myjesz wszystkie urządzenia oraz naczynia wykorzystywane w trakcie żywienia cieląt

Dokładne mycie sprzętu
Jednym z ważnych zagrożeń dla zdrowia cieląt jest brak odpowiedniej higieny ich żywienia. Nieodpowiednio umyte wiadra, z których było skarmiane mleko lub preparat mlekozastępczy, a także inny sprzęt, jak schładzalniki do mleka, mieszadła do rozpuszczania proszku preparatu czy sondy żołądkowe są świetnym miejscem rozwoju bakterii. Dokładne umycie i wyczyszczenie sprzętu wymaga dużo skupienia i czasu, stąd też jest często zaniedbywane. Jeżeli na umytym wiadrze wyczuwalna jest warstewka tłuszczu, to znaczy, że było źle umyte. Podobnym źródłem problemów biegunkowych u cieląt może być zepsuta woda, pasza starterowa lub siano. Stąd też należy zwracać baczną uwagę na czystość wszystkich podawanych pasz oraz karmników, z których zwierzęta je pobierają, a także na codzienną wymianę wody na świeżą.

Na wypadek biegunki
Najlepszym sposobem leczenia biegunek u cieląt jest ich zapobieganie. Stąd też w przypadku każdego nagłego wzrostu ich ilości w stadzie, równolegle z prowadzonym leczeniem należy dążyć do określenia i wyeliminowania ich przyczyny. Gdy jednak biegunka stanie się faktem, kluczem do ograniczenia strat jest odpowiednie postępowanie ze zwierzętami.

Główną przyczyną upadków cieląt w wyniku biegunki jest odwodnienie organizmu, któremu towarzyszy utrata elektrolitów. Stąd też najważniejszą czynnością w trakcie leczenia zwierząt jest podawanie specjalistycznych preparatów wieloelektrolitowych wraz z wodą, które nawadniają organizm cielęcia zdecydowanie skuteczniej niż sama woda oraz dostarczają niezbędnych do jego funkcjonowania składników mineralnych, a także, w zależności od rodzaju preparatu, witamin i niektórych składników odżywczych.

Kluczem do skutecznego przeciwdziałania odwodnieniu organizmu cieląt jest jak najszybsze rozpoczęcie terapii elektrolitowej, która powinna mieć miejsce już w momencie zauważenia pierwszych objawów biegunki. Preparat elektrolitowy podajemy pomiędzy kolejnymi odpojami mlekiem lub preparatem mlekozastępczym, zachowując minimum 3 godziny odstęp, w ilości około 2 litry/odpój. W przypadku, gdy pomimo biegunki cielę chętnie pobiera mleko lub preparat mlekozastępczy, nie zaprzestajemy jego skarmiania. Jeżeli jednak objawy biegunki zaostrzają się, należy rozważyć zmniejszenie dawki paszy płynnej do 1-2 litrów/odpas. W przypadku bardzo intensywnych objawów biegunki, którym towarzyszy zmniejszenie apetytu u zwierzęcia, należy zaprzestać jej skarmianie oraz rozpocząć nawadnianie kroplówką i leczenie farmakologiczne pod kontrolą lekarza weterynarii. Schemat postępowania z biegunkującymi cielętami przedstawiono w tabeli.