Podczas tegorocznych targów „Ferma Bydła” w Łodzi, dzięki uprzejmości Ambasady Królestwa Norwegii, odpowiedzi na to pytanie udzielił norweski hodowca Tor-Arne Sletmoen. Opowiedział on o swoich doświadczeniach w hodowli krów rasy NRF oraz zaprezentował wyniki programów hodowlanych Norweskiej Federacji Hodowców Bydła – GENO, której jest Dyrektorem.

Norweskie bydło czerwone (NRF) jest rasą mało w Polsce znaną, ale norweskie doświadczenia można z powodzeniem wykorzystać w zarządzaniu stadami bydła mlecznego w Polsce.

Rasa NRF to wysokowydajna rasa bydła mlecznego, która powstała w Norwegii w latach 30-tych ubiegłego wieku. Od ponad 50 lat, hodowcy kładą duży nacisk na cechy funkcjonalne i produkcyjne. Ten cel hodowlany zaowocował doskonałą produkcją oraz najlepszymi na świecie wynikami w zakresie płodności i zdrowotności. Wzrostowe tendencje genetyczne dotyczące zdrowia i płodności, jak również produkcji, są możliwe ze względu na bardzo kompleksowy system zbierania danych dotyczących hodowli bydła w Norwegii. 98% krów mlecznych jest w systemie oceny wartości użytkowej.

Charakterystyka rasy NRF

Przeciętna wydajność NRF wynosi 8000 kg mleka rocznie. Wydajność najlepszych stad przekracza 10.000 kg, a najlepsze krowy dają ponad 16.000 kg mleka. Zawartość tłuszczu: 4,2 % , białka: 3,4 % , ilość komórek somatycznych: 127.500. Do indeksu włączone są również parametry wzrostu, przy czym młode buhaje przeznaczone do testowania na potomstwie mają dzienne przyrosty ok. 1.4 kg. Dojrzałe krowy osiągają masę żywą 500-600 kg.

Norweski program hodowlany

Norweski program hodowlany oparty jest na wieloletnich, nieprzerwanych badaniach naukowych oraz uwzględnia wszelkie nowości w zakresie hodowli bydła mlecznego, genetyki, płodności oraz sztucznej inseminacji. Firma Geno bardzo wcześnie skupiła się na selekcji pod kątem cech odpowiadających za zdrowie i płodność. W 1971 roku pierwsze byki rasy norweskiej czerwonej zostały poddane badaniu pod kątem cech płodności (buhaje i córki buhajów), a w 1978 roku cechy odpowiadające za zdrowie uwzględniono w indeksie ogólnej wartości hodowlanej (TMI). Pomimo, że są to cechy w niewielkim stopniu dziedziczone, badanie potomstwa w oparciu o wysoką liczbę córek, zapewnia dużą dokładność indeksu TMI, co przekłada się na precyzyjny dobór byków pod kątem tych ważnych cech.

Co roku, stacje doświadczalne Geno, dokonują zakupu cieląt płci męskiej, z puli około 2000 potomków elity buhajów rozpłodowych. W oparciu o selekcję genomową i oceny fenotypowe, wybiera się 230 buhajków, pochodzących od wyselekcjonowanych buhajów i krów, do dalszego badania pod kątem wydajności. Około 115 z tych cieląt zostaje wybranych, jako buhaje testowe do badania potomstwa na 200-300 córkach. Z tych, w oparciu o wyniki indeksu TMI oraz średnie spokrewnienie populacji (w celu minimalizacji chowu wsobnego) wybiera się 10-12 najlepszych, elitarnych buhajów. Cały proces selekcji i oceny trwa około 4 lat.

Indeks ogólnej wartości hodowlanej

Wykres poniżej przedstawia sposób, w jaki na przestrzeni lat zmieniało się znaczenie poszczególnych cech w indeksie TMI stosowanym do oceny buhajów rasy norweskiej czerwonej. W latach 60. XX wieku 70% oceny stanowiła wydajność mleczna. W latach 70. XX wieku uwzględniono w indeksie płodność i zdrowie, a relatywne znaczenie tych cech rosło z czasem proporcjonalnie do tracącej na znaczeniu wydajności mlecznej.

Obecnie 28% oceny zależy od wydajności mlecznej, 21% od odporności na zapalenie wymienia oraz 18% od płodności (Tabela poniżej). Jednocześnie dokumentowano bardzo dokładnie genetyczne doskonalenie rasy pod względem cech zdrowotnych, płodności i wydajności mlecznej. Uzyskano już znaczną poprawę genetyczną i w ciągu kolejnych lat będzie widać kolejne efekty, ponieważ cechom tym przypisuje się odpowiednie znaczenie w indeksie TMI, badanie potomstwa oparte jest na dużych grupach córek (szczególnie w celu uzyskania wiarygodnych wartości hodowlanych w przypadku cech o niskiej odziedziczalności, np. zdrowie czy płodność) oraz ponieważ indeks TMI jest formalnie stosowany do selekcjonowania elitarnych buhajów.

Warto nadmienić, że Norwegia jest krajem, w którym jest najmniejsze zużycie antybiotyków przypadające na zwierzęta hodowlane użyte do produkcji żywności. 4 miligramy na kilogram żywej wagi.

Indeks selekcyjny dla cech płodności opiera się na wskaźniku niepowtarzalności unasienienia jałówek oraz krów w pierwszej laktacji. Trend genetyczny płodności jest pozytywny, a przeciętny wskaźnik niepowtarzalności po 60 dniach wynosi w całej populacji 72,5 %. Do zapłodnienia potrzeba przeciętnie 1,6 dozy nasienia. Okres międzywycieleniowy to 373 dni. Do pierwszego wycielenia jałówki dochodzi przeciętnie po 25,7 miesiącach. 60% cieląt jest genetycznie bezrogich, co jest również brane pod uwagę przy selekcji hodowlanej. Testowanie buhajów pod względem cech płodności odbywa się obecnie na podstawie danych o 250 córkach. Łatwość porodu została włączona do programu selekcji w 1978 roku. Rasa norweska czerwona charakteryzuje się niską częstością występowania powikłań porodowych. Poniżej 2% wycieleń określanych jest jako trudne. Martwe urodzenia są również włączone do indeksu, a odpowiednie dane wskazują, że mniej niż 2,7% cieląt rodzi się martwych.

Bezrożność.

Wiele byków rasy czerwonej norweskiej jest bezrogich, a niektóre są homozygotycznie bezrogie (całe ich potomstwo będzie bezrogie). Szacuje się, że cała rasa norweska czerwona może stać się w ciągu kolejnych 20–25 lat całkowicie bezroga.

Geno posiada w sumie około 750 buhajów, których nasienie eksportowane jest do ponad 20 krajów świata.

Relatywna waga cech uwzględnionych w indeksie ogólnej wartości hodowlanej (TMI) stosowanym do selekcji buhajów rasy norweskiej czerwonej

Wszystkie dane używane do oceny genetycznej pochodzą z krajowej bazy danych Norweskiego Systemu Rejestracji Bydła Mlecznego, indywidualnie dla każdego zwierzęcia. Dane pochodzą z bardzo wielu źródeł. Wszystkie krowy w Norwegii mają karty zdrowia, zawierające informacje o zabiegach weterynaryjnych. System kart zdrowia stanowi integralną część systemu oceny wartości użytkowej krów mlecznych, będąc źródłem informacji do genetycznej oceny buhajów. Rejestruje się też informacje z mleczarni, dane rodowodowe, informacje doradców hodowlanych i dane z ubojni, laboratoriów analitycznych oraz raportów z inseminacji i wycieleń.

Innowacje, badania i rozwój Geno przywiązuje duża wagę do innowacji. Na prace badawczo-rozwojowe przeznacza się ok. 3 mln. USD rocznie. Wynikiem tych działań jest, między innymi, rewolucyjna technologia Spermvital, polegająca na wydłużeniu żywotności nasienia po inseminacji. Aby osiągnąć wspomniany powyżej cel, plemniki są unieruchamiane, przed kriokonserwacją, w naturalnej substancji chemicznej. Unieruchomienie plemników pozwala na zachowanie ich energii, a także umożliwia ich kontrolowane uwalnianie w macicy przez dłuższy okres po inseminacji. Dzięki temu, moment inseminacji ma mniej krytyczne znaczenie w odniesieniu do owulacji u krów, a ponadto wzrastają szanse pomyślnego zapłodnienia. Dla właściciela stada przekłada się to na niższe koszty inseminacji i poprawę płodności stada, zaś oba te czynniki prowadzą do wzrostu rentowności.

Dlaczego warto krzyżować z norweską rasą czerwoną?

Roczny dochód netto na jedną krowę wyższy, o co najmniej 100-150 euro

Bydło rasy holsztyńskiej uznawane jest od ponad 30 lat za dominującą rasę bydła mlecznego na świecie z powodu wysokiej produkcji mleka, doskonałej budowy wymion i ich typu. Jednak coraz więcej hodowców bydła mlecznego boryka się z problemami w zakresie zdrowia i płodności krów czystej rasy holsztyńskiej, ze względu na wąski cel hodowlany, skupiony na produkcji i z powodu tzw. depresji wsobnej.

Coraz większa liczba komercyjnych hodowców bydła mlecznego na całym świecie czerpie korzyści z krzyżowania bydła mlecznego. Krzyżowanie jest stosowanym od dawna zabiegiem doskonalącym w hodowli drobiu i trzody chlewnej. Systemy krzyżowania ras bydła mlecznego powinny wykorzystywać wiele ras, których warunki pozostają optymalne dla każdej konkretnej czynności hodowlanej. Niezależnie od tego, czy zostanie wybrana krzyżówka 2 czy 3 ras, każdy hodowca powinien przygotować plan i wybrać system krzyżowania, który odpowiada jego zapleczu, klimatowi, rynkowi mleka, systemowi żywieniowemu i poziomowi zarządzania. Rasy wykorzystywane w programie krzyżowania muszą się dobrze uzupełniać nawzajem oraz muszą posiadać wystarczająco dużą bazę doboru (populację), aby kontynuować swoje indywidualne cele hodowlane. Program krzyżowania należy zaplanować i zorganizować. Powinien on korzystać z najlepszych buhajów ras mlecznych, w zależności od warunków panujących w gospodarstwie. Heterozja to korzyść, której mogą oczekiwać hodowcy krzyżówek ras mlecznych oprócz pozytywnych rezultatów wykorzystania najlepszych buhajów w obrębie danej rasy. Skutki heterozji to przeciwne skutki depresji wsobnej i będą one dodatkową korzyścią oprócz genetycznego materiału od każdego z rodziców, co jest szczególnie cenne w przypadku cech takich jak płodność, witalność i zdrowie.

Rasa norweska czerwona (NRF) odgrywa kluczową rolę w innowacyjnym i przynoszącym zyski 2-rasowym, lub 3-rasowym systemie krzyżowania. Producenci mleka, którzy pragną umiarkowanych pokrojowo krów, o bardzo wysokiej płodności i odporności na zapalenie wymienia, jak również wybitnej produkcji białka i tłuszczu, będą zadowoleni z córek krzyżówek NRF. Rasa norweska czerwona podnosi poziom ochrony zdrowia i płodności we wszystkich programach krzyżowania międzyrasowego oraz obniża nakłady pracy hodowców. Bazując na doświadczeniu z ponad 200 tysięcy krzyżówek z rasą norweską czerwoną (NRF) na całym świecie, wiemy, że krzyżowanie z tą rasą przynosi zwiększenie dochodów o około 100 EURO, u większości komercyjnych producentów mleka, w porównaniu z użytkowaniem krów czystej rasy holsztyńskiej.

Korzyści ekonomiczne wynikające z krzyżówek z rasą norweską czerwoną w porównaniu do czystej rasy HF:

• wzrost dochodu netto przypadający na krowę w skali roku o około 100-150 EURO

• podobne dochody z produkcji mleka

• niższa masy ciała i obniżone koszty paszy dla krzyżówek z rasą norweską czerwoną (NRF)

• poprawa cech reprodukcji, zdrowia i cielności wśród krzyżówek z rasą norweską czerwoną (NRF)

• mniejsze wydatki na obsługę weterynaryjną i leki

• niższy wskaźnik śmiertelności krów i cieląt wśród krzyżówek z rasą norweską czerwoną (NRF)

· więcej bezrogich cieląt

· długowieczność

Mniejszy nakład pracy

Bezproblemowe krowy są mniejszym stresem dla właściciela stada i jego pracowników. W stadach krów rasy NRF oraz ich krzyżówek obserwuje się mniej problemów okołoporodowych, więcej cieląt przeżywa, jest mniej trudnych porodów, mniej interwencji weterynaryjnych, stosowania leków itp. Mniejsze obciążenie pracą wynika również z faktu większej liczby narodzin bezrogich cieląt. Obecnie 50% wszystkich cieląt rasy norweskiej czerwonej rodzi się bezrogich, stąd stada tej rasy nie wymagają tak często dekornizacji, a młodym zwierzętom oszczędza się stresu towarzyszącemu temu zabiegowi.

Rasa bydła NRF pojawiła się na polskim rynku już na początku lat 90. Otrzymywane ze skrzyżowania z tą rasą bydło, cieszy się dobrą opinią wśród rolników. Obecnie zainteresowanie Norweską Rasą Czerwoną jest coraz większe, a to za sprawą ciągłego udoskonalania genetycznego NRF.

Opracowano na podstawie materiałów GENO.

Więcej informacji o NRF na stronie internetowej: http://www.genoglobal.com/pl/ oraz stronie dystrybutora http://www.genetyka.phkonrad.pl/